Blog

Οι περισσότεροι από τους νέους που συμμετέχουν στο πρόγραμμα «Από το ζην στο συλλογικό ευ ζην» εστίασαν στα κυκλαδικά ειδώλια. «Σε κάποιους άρεσαν τα ακατέργαστα εκθέματα, αυτά που δεν έχουν πάρει μορφή. Σε άλλους άρεσαν συγκεκριμένες μορφές, γιατί τους θύμιζαν δικά τους πράγματα»Φωτ. ΝΙΚΟΣ ΚΟΚΚΑΛΙΑΣ

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Ψυχικής Υγείας έχει εδώ και καιρό επισημάνει την ευεργετική επίδραση της τέχνης στην υγεία του ανθρώπου. Οπως προκύπτει από 3.000 και πλέον μελέτες που πραγματοποιήθηκαν επί δύο δεκαετίες, ο πολιτισμός διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην πρόληψη της κακής υγείας αλλά και στη θεραπεία της ασθένειας.

Στην Ελλάδα μνημόνιο συνεργασίας για πολιτιστική συνταγογράφηση έχει υπογραφεί από τον Σεπτέμβριο του 2021 από τον υφυπουργό Πολιτισμού Νικόλα Γιατρομανωλάκη και την υφυπουργό Υγείας Ζωή Ράπτη. Ενα πρόγραμμα που εντάχθηκε στο Ταμείο Ανάκαμψης με προϋπολογισμό 10,5 εκατ. ευρώ.

Οι πυλώνες δράσεων

«Οι παρεμβάσεις αυτές απευθύνονται στην κοινότητα και καλύπτουν αποτελεσματικά τις ανάγκες που αναδύονται από αυτήν, μέσω γόνιμων συνεργασιών και ενός ανοιχτού, δημιουργικού διεπιστημονικού διαλόγου», λέει στην «Κ» η Μαρίνα Οικονόμου, καθηγήτρια Ψυχιατρικής στο ΕΚΠΑ και επιστημονικά υπεύθυνη της Μονάδας Κοινωνικής Ψυχιατρικής και Ψυχοκοινωνικής Φροντίδας, ΕΠΙΨΥ. Και υπογραμμίζει ότι η πρωτοβουλία «Από το ζην στο συλλογικό ευ ζην: πρόγραμμα προσωπικής ανάπτυξης στο μουσείο» διέπεται από αυτήν ακριβώς τη λογική και αποτελεί σύζευξη της επιστήμης, της τέχνης και της πολιτιστικής κληρονομιάς. «Μέσα από αυτό το πρίσμα, οι ομιλίες, οι ειδικές ξεναγήσεις και τα εργαστήρια θα προσπαθήσουν να αναδείξουν τη συνάντηση ανάμεσα στον ειδικό, στον καλλιτέχνη και στο γενικό κοινό και θα αποπειραθούν να ρίξουν φως στο μυστήριο του ανθρώπινου ψυχισμού, να προβληματίσουν, να εμπνεύσουν και εντέλει να συν-κινήσουν».

Η Μαρίνα Οικονόμου επισημαίνει ότι η τέχνη αξιοποιείται ως ένα εργαλείο με διττή κατεύθυνση δράσης: «Από τη μια δίνει τη δυνατότητα να στραφεί κανείς στον εαυτό του, να στοχαστεί και να αναστοχαστεί για τις σκέψεις του και τα συναισθήματά του, και από την άλλη να βρει συνδέσεις με τους “άλλους”, με την κοινωνία και το περιβάλλον. Ενδυναμώνοντας τις αναστοχαστικές λειτουργίες του ατόμου, καθώς και τα κοινωνικά και τα κοινοτικά του δίκτυα, προάγεται η ατομική ευημερία, αλλά και η ευημερία της κοινότητας στην οποία το άτομο ζει και συνδιαλέγεται».

«Σιωπηρή πανδημία»

Τα τελευταία είκοσι χρόνια 3.000 και πλέον μελέτες απέδειξαν ότι ο πολιτισμός βοηθάει ακόμη και στη θεραπεία ασθενειών.

Στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και του ΟΟΣΑ δείχνουν ότι οι έφηβοι και οι νέοι ενήλικες (18-21 ετών) αποτελούν την πιο ευάλωτη ομάδα για εμφάνιση ψυχικών νόσων εν μέσω πανδημίας, με κάποιους μελετητές να μιλούν για μια «σιωπηρή πανδημία ψυχικής υγείας».

Το πρόγραμμα «Από το ζην στο συλλογικό ευ ζην» δεν αποτελεί θεραπεία αλλά πρόληψη, λέει στην «Κ» η ψυχολόγος και συντονίστρια του έργου Λίλη Πέππου και εστιάζει στις πρώτες συναντήσεις. «Τους αρέσει πολύ και το έδειξαν γιατί ξαναήρθαν. Σε αυτά τα προγράμματα το θέμα είναι να παραμείνουν οι νέοι. Γι’ αυτούς έχει σημασία ότι βρίσκονται σε έναν ουδέτερο χώρο, το μουσείο, και ότι μπορούν να μιλήσουν ελεύθερα. Δίνοντάς τους ερεθίσματα τους βοηθάμε να επεξεργαστούν τον εσωτερικό τους κόσμο. Σε κάποιους εφήβους άρεσαν τα ακατέργαστα εκθέματα, αυτά που δεν έχουν πάρει μορφή. Αυτό είναι όταν αρχίζουμε να διαμορφώνουμε τον εσωτερικό κόσμο. Αλλοι ήταν πιο ξεκάθαροι, τους άρεσαν συγκεκριμένες μορφές γιατί τους θύμιζαν δικά τους πράγματα».

Θα αναρωτηθεί κανείς γιατί εστιάζουν σε αυτές τις ηλικίες; Σύμφωνα με μελέτες, την τελευταία δεκαετία στην Ελλάδα παρατηρείται αναστολή στην ψυχολογική ανάπτυξη των παιδιών και εφήβων. Οι σημερινοί έφηβοι 18-21 ετών στην οικονομική κρίση ήταν παιδιά 5-8 ετών, βίωσαν δηλαδή δύο κρίσεις, την οικονομική και την υγειονομική, σε ευαίσθητη ηλικία. Είναι συνεπώς διπλά ευάλωτοι στην εκδήλωση προβλημάτων ψυχικής υγείας.

Πόση σημασία έχει το εναλλακτικό πλαίσιο των συναντήσεων; «Το μουσείο είναι ένας ασφαλής χώρος. Η τέχνη και τα εκθέματά της γίνονται η αφορμή να σκεφτούν, να ανοιχτούν και να συζητήσουν οι άνθρωποι, να βγάλουν πράγματα από μέσα τους», απαντά η Μαρίνα Πλατή, διευθύντρια του δραστήριου Τμήματος Εκπαιδευτικών και Κοινωνικών Προγραμμάτων του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης. Υπογραμμίζει ότι «τα μουσεία πρέπει να είναι ανοιχτά και να σχεδιάζουν για όλους».

Τα άλλα προγράμματα

Και θυμίζει ότι το μουσείο έχει ευαισθητοποιηθεί και σε προγράμματα όπως για τα άτομα με προβλήματα όρασης, παιδιά με νοητική στέρηση, προγράμματα για ηλικιωμένους άνω των 65 ετών με επισκέψεις στο μουσείο ή του μουσείου σε δημόσια μη κερδοσκοπικά γηροκομεία με ειδικά εργαστήρια κ.ά. Αναφέρει ότι μόνιμες συλλογές είναι προσβάσιμες σε άτομα με κώφωση, ότι μπορούν να παρακολουθήσουν ξεναγήσεις στη νοηματική, ότι για τα παιδιά υπάρχουν τα διαπολιτισμικά εργαστήρια κ.ά.

Οι περισσότεροι στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης εστίασαν στο κυκλαδικό ειδώλιο με τα διπλωμένα χέρια. Για την ψυχολόγο Λίλη Πέππου έχουν ενδιαφέρον τα σχόλια: «Αλλοι θεωρούν ότι η μορφή αγκαλιάζει τον εαυτό της, άλλοι πιστεύουν ότι πονάει, άλλοι ότι έχει μια συστολή. Τους ζητούμε να επιλέξουν και ανάλογα φέρνουμε τα θέματα προς συζήτηση και τους μαθαίνουμε πράγματα για τον εαυτό τους. Ζητήσαμε επίσης να κρατούν –εάν θέλουν– προσωπικό ημερολόγιο αυτών των συναντήσεων για να δουν πώς χτίζονται οι ιδέες τους και να παρακολουθούν την εξέλιξη της σκέψης τους».

Στις συζητήσεις έδειξαν ότι τους απασχολεί η θέση τους στην πανδημία. Ακόμη πώς φεύγουν από τους κόλπους του σχολείου για το πανεπιστήμιο. Το πώς στη διαδικασία ενηλικίωσης διατηρείς και ένα κομμάτι της παιδικότητας. Θέλουν να μπορούν να εκφράζονται ελεύθερα.

Ο επόμενος στόχος είναι οι συνεργασίες του μουσείου με την Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, το ΕΚΠΑ, το Πάντειο και το Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου.

Συνάντηση εφήβων με την ψυχολόγο Λίλη Πέππου, συντονίστρια του έργου που υλοποιείται σε συνεργασία του ΕΠΙΨΥ με το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης και την υποστήριξη του Ιδρύματος Αθηνάς Ι. Μαρτίνου. Φωτ. ΝΙΚΟΣ ΚΟΚΚΑΛΙΑΣ

Και πολιτιστική συνταγογράφηση

Στο διεθνές συνέδριο «CoMu-seumο» που διοργανώθηκε πρόσφατα από το Μουσείο Μπενάκη, την πρεσβεία των Ηνωμένων Πολιτειών στην Ελλάδα και το Βρετανικό Συμβούλιο, ο υφυπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Νικόλας Γιατρομανωλάκης, αρμόδιος για θέματα σύγχρονου πολιτισμού, αναφερόμενος στην πολιτιστική συνταγογράφηση τόνισε ότι στόχος είναι μία ολιστική και πλήρως ανεπτυγμένη πολιτική.

Επισκέψεις σε χώρους τέχνης για ιατρικούς λόγους προωθούν και στη χώρα μας τα υπουργεία Πολιτισμού και Υγείας.

Υποστήριξε ότι «σχεδόν καμία άλλη χώρα στον κόσμο δεν σχεδιάζει ένα πρόγραμμα πολιτιστικής συνταγογράφησης τόσο εκτεταμένο, πανελλαδικής εμβέλειας και πλήρους ενσωμάτωσης στο σύστημα υγείας. Ενα πρόγραμμα που μπορεί να λειτουργήσει επωφελώς τόσο για το ίδιο το σύστημα υγείας, όσο και για τους πολιτιστικούς φορείς που θα μπορέσουν να επεκτείνουν το πεδίο δραστηριότητάς τους, αλλά, πρωτίστως, για τους ίδιους τους ασθενείς, οι οποίοι θα αποκτήσουν πρόσβαση σε συμπληρωματικούς τρόπους θεραπείας».

Μέχρι να διαμορφωθεί το νομικό, οργανωτικό και επιστημονικό πλαίσιο για την ένταξη δράσεων στο σύστημα ηλεκτρονικής συνταγογράφησης της ΗΔΙΚΑ, έχουμε δρόμο ακόμη. Είναι ενδιαφέρον πάντως ότι στα πιλοτικά προγράμματα υπολογίζεται η συμμετοχή 5.000 δικαιούχων (πρόσκληση ενδιαφέροντος). Επίσης, συνεργασίες με τα: Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, MOMus, Εθνική Λυρική Σκηνή, Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, Εθνικό Θέατρο, Κρατικό Ωδείο Θεσσαλονίκης κ.ά. Κατά τον υφυπουργό, ο θεσμός της πολιτιστικής συνταγογράφησης «μπορεί να εξοικονομήσει πόρους και χρόνο στο σύστημα υγείας, ενώ μπορεί να προσφέρει και μια εναλλακτική πηγή εσόδων για τους φορείς πολιτισμού».