Blog

«Η Ελλάδα είναι αποδεδειγμένα μία χώρα με υψηλή ποιότητα στη διεκπεραίωση κλινικών μελετών κι υψηλά καταρτισμένο επιστημονικό προσωπικό με εμπειρία στην κλινική έρευνα, ιδιαίτερα σε τομείς όπως αιματολογία, ογκολογία και καρδιολογία» όπως τονίζει στο The Doctor ο Δημήτρης Φιλίππου, πρόεδρος ΕΟΦ, υπογραμμίζοντας πως «Το 2019 ο αριθμός των μελετών στη χώρα μας ήταν 158 ενώ το 2020 ο αριθμός αυτός ανήλθε στις 177 μελέτες και συνεχίζει να γνωρίζει ανοδική πορεία και το έτος 2021, παρά τις ιδιαίτερες συνθήκες που βιώνουμε λόγω πανδημίας».

Πρόσφατα ο ΕΟΦ πραγματοποίησε την έκτη ετήσια καμπάνια #MedSafetyWeek στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που καλούσε τους επαγγελματίες υγείας, το προσωπικό των Εθνικών Προγραμμάτων Εμβολιασμού, καθώς και τους ασθενείς να αναφέρουν τις παρενέργειες των εμβολίων- συμπεριλαμβανομένων και των εμβολίων για την Covid-19-συμπληρώνοντας την «Κίτρινη Κάρτα». Στη χώρα μας, καταγράφεται διαχρονικά χαμηλό ποσοστό αναφοράς ανεπιθύμητων ενεργειών φαρμάκων που δηλώνονται από τους υγειονομικούς στον ΕΟΦ. Πως μπορεί να αλλάξει αυτό;

Ο Εθνικός Οργανισμός Φαρμάκων διαθέτει ειδική πλατφόρμα για την υποβολή κίτρινης κάρτας από τους επαγγελματίες υγείας και τους πολίτες, η οποία λειτουργεί σε 24ωρη βάση και συνεχώς αναβαθμίζεται, ώστε να ανταποκρίνεται πλήρως στο λειτουργικό σκοπό της. Με γνώμονα την προαγωγή του μηχανισμού της επαγρύπνησης καθ’ ο μέρος αφορά την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα του φαρμάκου μετεγκριτικά, δηλαδή κατά το στάδιο που έπεται της χορήγησης της άδειας κυκλοφορίας του προϊόντος, ο Ε.Ο.Φ. έχει καθιερώσει τη διενέργεια σχετικών ενημερωτικών εκστρατειών, σε ετήσια πλέον βάση, όπως η πρόσφατη ενημερωτική εκστρατεία #MedSafetyWeek στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ενόψει προώθησης της φαρμακοεπαγρύπνησης, ουσιαστικής σημασίας είναι η διοργάνωση σχετικών επιστημονικών εκδηλώσεων από τον ΕΟΦ, καθώς και η θεσμική παρουσία του Οργανισμού σε εκδηλώσεις, φόρα κλπ. που διοργανώνουν εκπαιδευτικά ιδρύματα και αντιπροσωπευτικοί συλλογικοί φορείς εκπροσώπησης επαγγελματιών υγείας και ασθενών.

Απαρχής του εμβολιασμού έναντι της νόσου Covid-19, ο ΕΟΦ, ως Αρμόδια για την Φαρμακοεπαγρύπνηση Αρχή, ενθαρρύνει την αναφορά κάθε εικαζόμενης ανεπιθύμητης ενέργειας στο Τμήμα Ανεπιθύμητων Ενεργειών του Ε.Ο.Φ. Ανταποκρινόμενες με υπευθυνότητα και εξαιρετική προσήλωση στο θεσμικό έργο τους, οι αρμόδιες Υπηρεσίες Ε.Ο.Φ. επεξεργάζονται όλες τις αναφορές που δηλώνονται ως ανεπιθύμητες ενέργειες, τις διαβιβάζουν, ως οφείλουν σύμφωνα με τη φαρμακευτική νομοθεσία στην αρμόδια για την Φαρμακοεπαγρύπνηση Αρχή του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Φαρμάκων σε συμμόρφωση με τον Κανονισμό για τα προσωπικά δεδομένα, και συγχρόνως η Επιτροπή Φαρμακοεπαγρύπνησης ΕΟΦ. αξιολογεί και επαναξιολογεί τις σοβαρότερες από αυτές πάντοτε σε συνάρτηση με τις τρέχουσες επιστημονικές εξελίξεις. Κατά την παρούσα φάση, ο μηχανισμός της φαρμακοεπαγρύπνησης είναι σε μεγάλο βαθμό αυτοτροφοδοτούμενος, υπό την έννοια ότι κατά την αξιολόγηση των περιστατικών που «αναφέρονται» ως ανεπιθύμητες ενέργειες λαμβάνονται υπόψη τόσο τα νεότερα δεδομένα των κλινικών μελετών, όσο και τα δεδομένα που προκύπτουν από την φαρμακοεπαγρύπνηση σε εθνική και ενωσιακή βάση.

Εντός του αμέσως επόμενου χρονικού διαστήματος, ο Ε.Ο.Φ. θα δημοσιοποιήσει συγκεντρωτικά, ανά εμβόλιο, δεδομένα φαρμακοεπαγρύπνησης και απολογιστικά/στατιστικά δεδομένα αναφορικά με συγκεκριμένες κατηγορίες ανεπιθύμητων ενεργειών που δηλώθηκαν ως σχετιζόμενες με το χορηγηθέν εμβόλιο, καθώς και τον βαθμό της εν λόγω συσχέτισης, όπως αυτά προέκυψαν κατόπιν σχετικής αξιολόγησής τους από τις αρμόδιες Υπηρεσίες και τις Επιτροπές ΕΟΦ.

Ο υπουργός Υγείας κ. Θάνος Πλεύρης έχει επισημάνει ότι ένα από τα βασικά «εργαλεία» για τη μείωση του clawback και του εξορθολογισμού της φαρμακευτικής δαπάνης, είναι να επισπευσθούν οι διαδικασίες διαπραγμάτευσης των φαρμάκων και να επιτευχθούν μεγαλύτερες μειώσεις τιμών ώστε να υπάρχουν πραγματικές εξοικονομήσεις. Με αυτά τα δεδομένα, πως εξελίσσονται οι διαπραγματεύσεις με τις φαρμακευτικές εταιρείες;

Η Επιτροπή Διαπραγμάτευσης εδώ και δύο χρόνια εργάζεται με αμείωτους ρυθμούς και αυτό αποδεικνύεται από τις 150 συμφωνίες που έχουν ήδη υπογραφεί και αφορούν σε κλειστούς προϋπολογισμούς και μυστικές συμφωνίες για νοσοκομειακά και εξωνοσοκομειακά φάρμακα και τα περισσότερα από 600 σκευάσματα που έχουν εξετασθεί. Στόχος της Επιτροπής Διαπραγμάτευσης είναι να μειωθεί μέσω των συμφωνιών η επίπτωση στον προϋπολογισμό φαρμακευτικής δαπάνης. Η νέα εντολή του Υπουργού Υγείας αλλάζει ελαφρώς την προτεραιοποίηση στην κατάταξη των κατηγοριών που θα διαπραγματευθεί η Επιτροπή. Οι περισσότερες εταιρείες έχουν ήδη περάσει από τη διαδικασία της διαπραγμάτευσης τουλάχιστον μία φορά. Ειδικά, όταν καλούνται για διαπραγμάτευση κατηγορίας, αντιλαμβάνονται κι οι ίδιες ότι η θετική έκβαση αυτής, μπορεί μεν να σημαίνει απόδοση μεγαλύτερης έκπτωσης από την πλευρά τους, αλλά το όφελος από τη συνολική μείωση της φαρμακευτικής δαπάνης αποτελεί κατάσταση θετικού αθροίσματος (win-win) για το κράτος, τη φαρμακοβιομηχανία, αλλά κυρίως για τον ασθενή.

Στο πεδίο των κλινικών μελετών η χώρα μας απορροφά μόλις 100 εκατ. ευρώ από το σύνολο των 36 δισεκατομμυρίων ευρώ που επενδύονται ετησίως μέσω της έρευνας στην Ευρώπη. Ποιες κινήσεις πρέπει να γίνουν για να αυξηθούν οι κλινικές μελέτες στην Ελλάδα; Ποια τα οφέλη για τους ασθενείς και το σύστημα υγείας;

Κρίσιμοι παράγοντες που επηρεάζουν τη βιωσιμότητα μιας κλινικής μελέτης και λαμβάνονται σοβαρά υπόψη στην επιλογή μιας χώρας από τους Χορηγούς είναι ο επιπολασμός της νόσου στη χώρα, οι οικονομικοί πόροι, οι ασφαλιστικές καλύψεις ασθενών, το καθεστώς διάθεσης στην αγορά συγκριτικών σκευασμάτων, ο ανταγωνισμός με άλλες ταυτόχρονα διεξαγόμενες μελέτες, η τοπική κλινική πρακτική (συμφωνία με το Πρωτόκολλο) και το ρυθμιστικό πλαίσιο (απαιτήσεις-χρονοδιάγραμματα). Όσον αφορά την ερευνητική ομάδα, καίριο ρόλο διαδραματίζει η δυνατότητα υψηλής στρατολόγησης από το εκάστοτε ερευνητικό κέντρο, ο εξοπλισμός, η προθυμία από τους ερευνητές, ο επαγγελματισμός κι η υπάρχουσα εμπειρία στη νόσο.

Από την πλευρά των ασθενών, μέγιστης σημασίας αποτελούν η διαθεσιμότητα του απαιτούμενου πληθυσμού στη χώρα, η προθυμία κι η προσήλωση αυτών στην «κουλτούρα» των κλινικών μελετών, οι πιθανότητες βελτίωσης της κατάστασης της υγείας τους από τη συμμετοχή τους στη μελέτη, η αποζημίωση των ίδιων αλλά και των τυχόν απαιτούμενων συγχορηγούμενων θεραπειών, το ερευνητικό φάρμακο κι ο τρόπος χορήγησής του, η πολυπλοκότητα του Πρωτοκόλλου (πχ. μεγάλη συχνότητα επισκέψεων), το επίπεδο άνεσης και επικοινωνίας με την ερευνητική ομάδα.

Η Ελλάδα είναι αποδεδειγμένα μία χώρα με υψηλή ποιότητα στη διεκπεραίωση κλινικών μελετών κι υψηλά καταρτισμένο επιστημονικό προσωπικό με εμπειρία στην κλινική έρευνα, ιδιαίτερα σε τομείς όπως αιματολογία, ογκολογία και καρδιολογία. Ενδεικτικά, αξίζει να σημειωθεί ότι το 2019 ο αριθμός των μελετών στη χώρα μας ήταν 158 ενώ το 2020 ο αριθμός αυτός ανήλθε στις 177 μελέτες και συνεχίζει να γνωρίζει ανοδική πορεία και το έτος 2021, παρά τις ιδιαίτερες συνθήκες που βιώνουμε λόγω πανδημίας.

Ωστόσο, από τους παράγοντες που αναφέρθηκαν παραπάνω, τα δεδομένα δείχνουν πως υπάρχει περιθώριο βελτίωσης στα χρονοδιαγράμματα έγκρισης μιας μελέτης σε επίπεδο Νοσοκομείου, υπογραφής συμβάσεων από τους εμπλεκόμενους φορείς, στην υποδομή και την πρόσβαση των ερευνητικών κέντρων σε συγκεκριμένο εξειδικευμένο εξοπλισμό, στην εκπαίδευση των ασθενών με σκοπό την καλύτερη συμμόρφωση και στην απόδοση των ερευνητικών κέντρων.

Από την επένδυση σε κλινικές μελέτες επωφελούνται αρχικώς οι ασθενείς λόγω πρόσβασης σε καινοτόμες θεραπείες, η οικονομία της χώρας (αύξηση του ΑΕΠ, των εσόδων του κράτους από φόρους και εισφορές), τα ερευνητικά κέντρα (υπάρχον προσωπικό και νέες θέσεις εργασίας), το Νοσηλευτικό ίδρυμα, οι Φορείς Οικονομικής Διαχείρισης (ΕΛΚΕ, ΕΛΚΕΑ), οι Ρυθμιστικές Αρχές (ΕΟΦ/ΕΕΔ), το Ε.Σ.Υ (εξετάσεις, φάρμακα, αναλώσιμα), οι εταιρείες CRO, αλλά κι άλλοι οργανισμοί όπως ιδιωτικά εργαστήρια, εταιρίες μεταφράσεων κλπ.

Αξίζει, λοιπόν, να εστιάσουμε την προσοχή μας στην κλινική έρευνα ώστε να αυξήσουμε τις πιθανότητες προσέλκυσης Χορηγών κι επιλογής της Ελλάδας για συμμετοχή σε ακόμα περισσότερες διεθνείς, πολυκεντρικές μελέτες.

Πρόσφατα σε εκδήλωση της Ελληνικής Ομοσπονδίας Καρκίνου αναφερθήκατε στην εξατομικευμένη ιατρική και τη σπουδαιότητα των βιοδεικτών. Πως μπορεί να λειτουργήσει η εξατομικευμένη ιατρική στη χώρα μας ιδιαίτερα για τους ογκολογικούς ασθενείς και τι σχεδιάζετε σε αυτό το πεδίο;

Έως τώρα, η έρευνα έχει καταφέρει να εισχωρήσει βαθιά στα φαινόμενα της καρκινογένεσης κι οι ασθενείς με νεοπλασματική νόσο υπάγονται σε υποομάδες, βάσει των μοναδικών, μοριακών τους χαρακτηριστικών, που καθορίζονται από αντίστοιχους βιοδείκτες, δηλαδή μόρια που παράγονται συνήθως από καρκινικά κύτταρα και είναι δυνατό να ανιχνευθούν σε σωματικά υγρά ή ιστούς. Δεδομένης της ραγδαίας ανάπτυξης της στοχευμένης θεραπείας, η μελέτη των βιοδεικτών, αποτελεί πλέον αναπόσπαστο στοιχείο στην ανακάλυψη αντικαρκινικών θεραπευτικών παραγόντων καθώς προσφέρεται η δυνατότητα βελτιστοποίησης των φαρμακευτικών θεραπειών που θα ανταποκρίνονται στο συγκεκριμένο γενετικό προφίλ του ασθενούς και ελαχιστοποίησης, με αυτόν τρόπο, της έκθεσης των ασθενών σε φάρμακα, τα οποία δεν είναι πιθανό να επιφέρουν κάποιο όφελος.

Ένας «ιδανικός» βιοδείκτης παρουσιάζει ειδικότητα για τον συγκεκριμένο τύπο νεοπλασίας, ευκολία συλλογής-συντήρησης δείγματος με χαμηλό κόστος κι ευκολία στη διαδικασία μέτρησης-εκτίμησης η οποία θα είναι επαναλήψιμη, γρήγορη και χαμηλού κόστους.

Ωστόσο, δεδομένης της μεγάλης βιολογικής ετερογένειας που χαρακτηρίζει τα κακοήθη νεοπλάσματα, οι κλασικοί βιοδείκτες συνήθως αποτυγχάνουν να καθοδηγήσουν τις θεραπευτικές αποφάσεις. Υπάρχει πάντοτε ανάγκη για καθορισμό νέων βιολογικών δεικτών που να καθορίζουν την επιθετικότητα του νεοπλάσματος, την πιθανότητα ανταπόκρισης σε συμβατικά θεραπευτικά σχήματα και τα ενδεχόμενα οφέλη από προσωποποιημένη θεραπεία, κατάλληλη στη μετάλλαξη που έχει ο καρκίνος.

Έτσι λοιπόν, είναι απαραίτητος ο ειδικός σχεδιασμός κλινικών δοκιμών που εξετάζουν τις εξατομικευμένες προσεγγίσεις με στόχο την πρόληψη, διάγνωση και θεραπεία ογκολογικών ασθενών με συγκεκριμένο προφίλ. Τέτοιες μελέτες είναι, για παράδειγμα, οι τύπου basket ή umbrella trials, αλλά κι οι προσαρμοστικού σχεδιασμού. Απαιτούνται επιπλέον ειδικές στατιστικές μεθοδολογίες, κι η ύπαρξη σημαντικής κλινικής συσχέτισης του εκάστοτε βιοδείκτη.

Και στη χώρα μας, δεδομένης της έντονης ανησυχίας των πολιτών για την πανδημία του κορωνοϊού, παρατηρείται στην αγορά η κυκλοφορία παράνομων σκευασμάτων που θεραπεύουν ή προλαμβάνουν την Covid-19. Ποιος ο μηχανισμός ελέγχου του ΕΟΦ σε αυτές τις περιπτώσεις; Πόσες καταγγελίες έχουν γίνει τα τελευταία δύο χρόνια;

Τα προϊόντα που επικαλούνται ότι θεραπεύουν ή προλαμβάνουν την Covid-19 κατατάσσονται στα φάρμακα και συνεπώς θα πρέπει να έχουν άδεια κυκλοφορίας φαρμάκου. Εάν έχουν γνωστοποιηθεί στον ΕΟΦ ως συμπληρώματα διατροφής, Ιατροτεχνολογικά προϊόντα ή καλλυντικά καταρχάς αποστέλλεται αλληλογραφία προς την εταιρεία ότι δεν είναι νόμιμη η κυκλοφορία ως τέτοιο προϊόν (συμπληρώματα διατροφής, Ιατροτεχνολογικά προϊόντα ή καλλυντικά) και ή θα πρέπει να αλλάξει την σκοπούμενη χρήση (να διαγράψει ότι θεραπεύει ή προλαμβάνει την Covid-19) ή θα πρέπει να καταθέσει φάκελο / αίτημα για την άδεια κυκλοφορίας φαρμάκου. Εάν η εταιρεία δεν συμμορφωθεί άμεσα τότε ενηρώνονται οι αρμόδιες υπηρεσίες του ΕΟΦ και η κυκλοφορία του προϊόντος ανακαλείται. Η ανάκληση αυτή δημοσιεύεται κιόλας προκειμένου να γίνει άμεσα γνωστή σε όλους και να προστατευθεί η Δημόσια Υγεία.

Το πρόβλημα όμως είναι ότι τα προϊόντα αυτά στην πλειοψηφία τους δεν έχουν γνωστοποιηθεί στον ΕΟΦ. Πιο συγκεκριμένα μέχρι σήμερα είχαμε μόνο μία περίπτωση ρινικού σπρέϊ με ισχυρισμό ότι προλαμβάνει την Covid-19 και 2 διατροφικά συμπληρώματα. Συνήθως στη διαφήμισή τους αναφέρουν τέτοιους ισχυρισμούς οι οποίοι όμως δεν περιλαμβάνονται στη γνωστοποίηση που έχει γίνει στον ΕΟΦ.

Ο μηχανισμός ελέγχου περιλαμβάνει την εφαρμογή των ήδη υπαρχόντων διαδικασιών για τον τακτικό και έκτακτο έλεγχο αυτών των προϊόντων, ο οποίος λαμβάνει χώρα σε καταγγελίες για ποιότητα ή τη νόμιμη κυκλοφορία αυτών. Διενεργείται δειγματοληψία και διαβίβαση των δειγμάτων για εργαστηριακό έλεγχο στα πλαίσια των καταγγελιών ή των εκτάκτων ελέγχων, συχνά υπάρχει συνεργασία με άλλες υπηρεσίες (Αστυνομία, ΥπΑν), και τέλος μετά την επιβολή κυρώσεων σε παραβατικά προϊόντα πάντα γίνεται ενημέρωση του κοινού με δελτία τύπου και ανακοινώσεις,

Από τις 306 καταγγελίες που μας απασχόλησαν την τελευταία διετία για όλα τα προϊόντα αρμοδιότητας ΕΟΦ, οι 79 αφορούσαν περιπτώσεις προϊόντων που προωθούνταν σχετικά με την πρόληψη, διάγνωση, θεραπεία του κορωνοϊού. Εργαστηριακός Έλεγχος έγινε σε 34 περιπτώσεις εξ’αυτών. Εκδόθηκαν 18 Αποφάσεις απαγορεύσεων διακίνησης και διάθεσης. 8 περιπτώσεις διαβιβάστηκαν στην Ελληνική Αστυνομία στα πλαίσια της δράσης SHIELD. Ο ΕΟΦ προχώρησε εκτός από την ανάκληση κυκλοφορίας ταυτόχρονα σε επιβολή κυρώσεων, έκδοση ενημερωτικών δελτίων για την επαγρύπνηση και ενημέρωση του κοινού.