Blog

Τις πιο πρόσφατες εξελίξεις στα νέα εμβόλια για τον καρκίνο γενικά και ειδικά για τον καρκίνο του πνεύμονα παρουσίασε η αναπληρώτρια καθηγήτρια Μοριακής Ιατρικής, διευθύντρια Κλινικής Μοριακής Ιατρικής στο Τμήμα Ιατρικής του ΑΠΘ Σοφία Μπάκα, από το βήμα του Αristotle Medical Forum (AMF), που πραγματοποιείται στο Μέγαρο Μουσικής στην Θεσσαλονίκη.

Φυσιολογικό και καρκινικό κύτταρο

Εξηγώντας πώς λειτουργούν τα θεραπευτικά εμβόλια για τον καρκίνο, η κυρία Μπάκα ανέφερε: «Εμβόλιο είναι ένα φάρμακο, το οποίο εκπαιδεύει το ανοσοποιητικό μας σύστημα να αμυνθεί έναντι ενός εισβολέα που μπορεί να είναι ένας ιός ή ένα μη φυσιολογικό κύτταρο. Τα εμβόλια διακρίνονται σε προφυλακτικά και θεραπευτικά. Δεν είναι δυνατόν στις μέρες μας να προβλέψουμε ποια μετάλλαξη είναι αυτή που θα κάνει ένα φυσιολογικό κύτταρο καρκινικό. Ένα φυσιολογικό κύτταρο μια μέρα πριν γίνει καρκινικό είναι φυσιολογικό. Άρα δεν μπορούμε να κάνουμε εμβόλιο εναντίον του εαυτού μας. Υπάρχουν παρόλα αυτά προφυλακτικά εμβόλια, τα οποία όμως είναι εμβόλια έναντι της λοίμωξης από συγκεκριμένο ιό, ο οποίος ιός σχετίζεται με αυξημένη συχνότητα εμφάνισης κάποιου καρκίνου, όπως για παράδειγμα τα εμβόλια που έχουμε έναντι του HPV, ο οποίος σχετίζεται με αυξημένη συχνότητα εμφάνισης καρκίνου του τραχήλου της μήτρας και το εμβόλιο έναντι του ιού της ηπατίτιδας Β που σχετίζεται με τον ηπατοκυτταρικό καρκίνο. Έχουμε εμβόλια θεραπευτικά που είναι εγκεκριμένα αυτή τη στιγμή από τον FDA, όπως είναι το εμβόλιο Provenge για τον καρκίνο του προστάτη, το BCG για τον καρκίνο της ουροδόχου κύστης και το T-VEC για το μελάνωμα».

Πώς δημιουργούνται τα εμβόλια

Η καθηγήτρια περιέγραψε τα βήματα για να δημιουργηθεί ένα θεραπευτικό εμβόλιο και ποια είναι τα στάδια μέχρι να φτάσει στα καρκινικά κύτταρα για να τα καταστρέψει: «Με το εμβόλιο αντιγόνα μεταναστεύουν στο σώμα, φαγοκυτταρώνονται και φτάνουν στα αντιγονοπαρουσιαστικά κύτταρα (APCs). Στη συνέχεια, με το Μείζον Σύστημα Ιστοσυμβατότητας (MHC) και τα δενδριτικά κύτταρα γίνεται η παρουσίασή τους, όπου φτάνουμε τελικά στα αντιγόνα ειδικά Τ-κύτταρα και στη συνέχεια γίνεται καταστροφή των καρκινικών κυττάρων και η αναστολή της αύξησης του όγκου. Αυτό που χρειαζόμαστε για ένα εμβόλιο είναι το αντιγόνο, την πλατφόρμα μεταφοράς του και χρειαζόμαστε και το adjuvant (ενισχυτικό), που είναι αυτό που θα κάνει την ενεργοποίηση του ανοσοποιητικού συστήματος. Το εμβόλιο μπορεί να είναι από τα κύτταρα του όγκου του ασθενούς ή είναι απλά πεπτίδια. Η πλατφόρμα μπορεί να χρησιμοποιεί δενδριτικά κύτταρα ή να είναι ένας αδενοϊός ή νανολιπίδια […] Στην προσπάθεια βελτίωσης των εμβολίων χρησιμοποιήθηκαν και άλλα αντιγόνα, όπως είναι τα κοινά αντιγόνα, αντιγόνα που απαντώνται σε συγκεκριμένους τύπους καρκίνων, όπως τα KRAS ή στη συνέχεια τα προσωποποιημένα αντιγόνα, δηλαδή ένας ασθενής κάθε φορά και τελείως προσωποποιημένο εμβόλιο για κάθε ασθενή».

«Για να είναι το εμβόλιο πιο αποτελεσματικό», όπως διευκρίνισε η καθηγήτρια, «πρέπει να είναι τελείως διαφορετικό από τα αυτοαντιγόνα και να μπορεί να επάγει μια πολύ καλή απάντηση του ανοσοποιητικού συστήματος».

Προσωποποιημένα εμβόλια και ένα νέο όπλο

Τα προσωποποιημένα εμβόλια χρησιμοποιούν νεοαντιγόνα, τα οποία είναι ειδικά και μοναδικά για τον κάθε ασθενή. Τα νεοαντιγόνα δημιουργούνται από μεταλλάξεις πάνω στα κύτταρα του ίδιου του όγκου. Η εξέλιξη που υπάρχει στην αλληλούχηση επόμενης γενιάς Next-generation sequencing – NGS) – και η βιοπληροφορική τεχνολογία, όπως εξήγησε η κυρία Μπάκα, έχει σαν αποτέλεσμα να μπορούμε να ανιχνεύσουμε αυτά τα νεοαντιγόνα.

Επίσης, όπως πρόσθεσε, «η εξέλιξη που είχαμε στην mRNA τεχνολογία στα χρόνια του κορονοϊού βοήθησε αφάνταστα» και «ενώ πριν δεκαετίες τα mRNA εμβόλια κωδικοποιούσαν ένα μόνο αντιγόνο, πλέον είναι δυνατόν να κωδικοποιούνται πολλά αντιγόνα και επίσης με την εξέλιξη στις πλατφόρμες, ειδικά τα Nano Particles λιπίδια (τεχνολογία νανοσωματιδίων λιπιδίων LNP) φαίνεται ότι μας δίνουν ένα μεγάλο όπλο στην εξέλιξη των εμβολίων».

Τι εξετάζουν οι νέες μελέτες

Η κυρία Μπάκα επισήμανε ότι οι μελέτες επικεντρώνονται τώρα και στο πώς μπορούν να είναι πιο αποτελεσματικά τα προσωποποιημένα εμβόλια, π.χ. στη μεταστατική νόσο ή στην ελάχιστη υπολειπόμενη νόσο, καθώς και στον χρόνο που απαιτείται να δημιουργηθούν.

«Ένα από τα πρώτα εμβόλια είναι το NEO-PV-01 σε μελέτη Φάσης 1Β. Δοκιμάστηκε σε ασθενείς με προχωρημένη νόσο μη μικροκυτταρικού καρκίνου του πνεύμονα, οι οποίοι λάμβαναν είτε τη στάνταρ θεραπεία ή τη στάνταρ θεραπεία συν το εμβόλιο. Το εμβόλιο αυτό κωδικοποιούσε 20 διαφορετικά πεπτίδια και φάνηκε ότι ήταν καλά ανεκτό. Όμως η διαδικασία έπαιρνε πάνω από 12 με 16 εβδομάδες και μιλάμε για μεταστατική νόσο. Οι ασθενείς δεν είχαν όλοι αντιγόνα και αυτό είναι ένα άλλο πρόβλημα. Για να δημιουργηθεί καλό εμβόλιο πρέπει να έχουμε όσο πιο πολλά νεοαντιγόνα γίνεται, ώστε να είναι πιο εξατομικευμένο, πιο προσωποποιημένο. Πώς θα μπορούσαμε να καταλάβουμε ότι είχε καλύτερα αποτελέσματα το ίδιο το εμβόλιο, όταν το χρησιμοποιούσαμε μαζί με τη στάνταρ θεραπεία;», είπε η κυρία Μπάκα, για να εξηγήσει τη φύση των ζητημάτων που τώρα εξετάζονται.

Σε ό,τι αφορά το εμβόλιο mRNA-4157/V940, που χορηγήθηκε σε μελέτες φάσης 1, 2 και 3, με πολύ καλά αποτελέσματα σε ό,τι αφορά την πιθανότητα υποτροπής στην τριετία στην περίπτωση μελανώματος που εξαιρέθηκε, εξήγησε ότι πρόκειται για μία προσωποποιημένη θεραπεία: «Το εμβόλιο αυτό κωδικοποιεί μέχρι 34 νεοαντιγόνα. Παίρνουμε φυσιολογικά κύτταρα, παίρνουμε δηλαδή αίμα από τον ασθενή, άλλα στέλνουμε στα κεντρικά εργαστήρια και κύτταρα από τον όγκο. Εκεί, με DNA sequencing (αλληλουχία του DNA) γίνεται η ανίχνευση των νεοαντιγόνων και στη συνέχεια […] δημιουργείται το εμβόλιο και δίνεται στον ασθενή. Ο χρόνος για να δημιουργηθεί αυτό το εμβόλιο είναι κοντά στις 6 εβδομάδες, ίσως και λίγο περισσότερο από ό,τι φαίνεται».

«Όσο πιο πολλά αντιγόνα έχουμε, τόσο πιο πιο αποτελεσματικό θα είναι το εμβόλιο και μέχρι τώρα το πρόγραμμα του V940 φαίνεται ότι σε 1% των ασθενών δεν βρίσκουμε τα κατάλληλα αντιγόνα, τα επαρκή αντιγόνα», πρόσθεσε.

Επισήμανε, δε, ότι «υπάρχει ανάγκη να χρησιμοποιήσουμε αυτά τα εμβόλια στον καρκίνο του πνεύμονα, γιατί το χειρουργείο μόνο δεν φτάνει για να θεραπεύσει τους ασθενείς και έχουμε υποτροπές στα πρώτα χρόνια», γι’ αυτό και «το εμβόλιο πλέον δοκιμάζεται σε ασθενείς οι οποίοι έχουν χειρουργηθεί με μη μικρο κυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα, είναι υψηλού ρίσκου υποτροπής, έχουν ήδη λάβει από 1-4 κύκλους χημειοθεραπείας και τυχαιοποιούνται να λάβουν είτε ανοσοθεραπεία είτε ανοσοθεραπεία μαζί με το εμβόλιο».

Αναφερόμενη στο εμβόλιο «BNT 116», «ένα εμβόλιο που στηρίζεται σε 6 tumor associated antigens και είναι mRNA τεχνολογίας», η καθηγήτρια ανέφερε ότι οι δοκιμές έχουν προχωρήσει ήδη στη φάση 2.

Κλείνοντας την παρουσίαση της, η κυρία Μπάκα υπογράμμισε ότι «ειδικά για τον καρκίνο του πνεύμονα έχουμε πλέον άλλη μία θεραπεία, στην αρχή της, φαίνεται όμως ότι θα έχουμε κι εδώ καλά αποτελέσματα». «Γίνονται προσπάθειες να δούμε πώς δουλεύει σαν μονοθεραπεία ή σαν συνδυασμός και σίγουρα για να έχουμε καλύτερα αποτελέσματα χρειάζεται να υπάρχει μια συνεργασία των κλινικών γιατρών με τους βασικούς ερευνητές, όπως και η συνεργασία του πανεπιστημίου με τη βιομηχανία φαρμάκων».

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ